تغییر شکل مفصل زانو به چهار حالت دیده می شود که عبارتنداز:

-والگوس(valgus):زاویه دارشدن زانو به خارج (تمایل تیبیا به سمت خارج و مفصل زانو به سمت داخل)

-واروس(varus):زاویه دارشدن زانو به داخل (تمایل تیبیا به سمت داخل و مفصل زانو به طرف خارج)

-رکورواتوم(recurvatum):زاویه دارشدن زانو به سمت عقب که به این حالت هیپراکستنش(Hyperextension) نیز گفته می شود.این حالت در خانم ها و کسانی که دچار شلی لیگامانی هستند شایع تر است.

-آنتی ورژن(anteversion):زاویه دار شدن به طرف جلو.

اصطلاح والگوس به استخوانی که نسبت به مفصل در دیستال(قسمت پایین) قرار دارد مربوط می شود که در مفصل زانو این استخوان تیبیا(درشت نی) است.والگوس اصطلاحی است که به سمت خارج اشاره دارد.در حالت طبیعی و نرمال تیبیا در مقایسه با فمور(ران) مقدار کمی زاویه والگوس دارد(حدود 7 درجه).بنابراین در حالت ایستاده, استخوان تیبیا تقریبا در امتداد استخوان ران قرار می گیرد که در این وضعیت درحالیکه قوزک ها به هم چسبیده اند فاصله ای بین زانوها وجود ندارد.این زاویه(زاویه والگوس) درخانم ها نسبت به آقایان کمی بیشتر است.

دو تغییر شکل(Deformity) شایع در مفصل زانو,والگوس یا واروس بیش ازحد می باشد.

پای ضربدری(Genu Valgum or Knock Knees): زاویه والگوس بیش از حد طبیعی است و در حالت ایستاده, قوزک ها از هم فاصله می گیرند درحالیکه زانوها به یکدیگر چسبیده اند.

پای پرانتزی(Genu Varum or Bow Legs):در این بیماران درحالت ایستاده,زانوها از هم فاصله داشته,درحالیکه قوزک ها به هم چسبیده اند و پاها حالت پرانتز می گیرند.
 

علل تغییر شکل های مفصل زانو:

1- فیزیولوژیک
2-عدم یکنواختی صفحات رشد اتتهای تحتانی ران,انتهای فوقانی درشت نی و نازک نی(فیبولا).عدم یکنواختی صفحات رشد به چند دلیل اتفاق می افتد که عبارتنداز:تروما(ضربه), عفونت ها, استئوکندروز صفحه رشد انتهای فوقانی درشت نی, بیماری های متابولیک و تغذیه ای(مثل راشیتیسم) و موارد عدم تعادل عضلانی(مثل پولیومیلییت).
3-بد جوش خوردن شکستگی های اطراف مفصل زانو
4-بیماری های نادر مثل دیسپلازی های استخوانی و استئوژنزامپرفکتا
5-آسیب رباط ها(لیگامان ها)ی مفصل زانو

یک نکته مهم:

پرانتزی شکل شدن زانوها در اطفالی که تازه به راه افتاده اند غالبا فیزیولوژیک بوده و خود به خود اصلاح می شود.این تغییر شکل در کودکانی که زودتر از معمول راه می افتند شایع تر است.پرانتزی شکل شدن زانوها معمولا تا 18 ماهگی اصلاح شده و احتیاجی به درمان ندارد.
در کودکان بیش از دو سال,والگوس زانوها غالبا با کف پای صاف همراه بوده و می توان آن را با کفش طبی اصلاح کرد و در اکثر موارد تا 6 سالگی برطرف می شود.
گاهی والگوس زانو در سنین بالاتر در دختران چاق دیده می شود,که خود عامل مساعد کننده ای برای دررفتگی مکرر کشکک(پاتلا) است.

درمان (Treatment):

درمان بیماری اصلی که باعث تغییر شکل زانو شده ضروری است.

درصورتیکه دفورمیتی یا تغییرشکل خفیف باشد زاویه دار شدن زانو را می توان با کفش طبی درمان کرد.برای اصلاح والگوس از Medial heel wedge(بلندکردن قسمت داخلی پاشنه) و جهت اصلاح واروس از Lateral heel wedge(بلندکردن قسمت خارجی پاشنه) استفاده می شود.دراین کودکان درصورتیکه تغییرشکل شدیدتر باشد علاوه بر تجویز کفش طبی باید بریس مناسبی را به کار برد.

در کودکانی که درمان های فوق موثر نباشد و یا تغییر شکل خیلی شدید باشد باید آن را با عمل جراحی اصلاح کرد که ممکن است بستن صفحه رشد در یک طرف و یا استئوتومی انجام گردد.پس از بسته شدن صفحه رشد,کفش طبی و بریس تغییر شکل را اصلاح نکرده و ممکن است عمل استئوتومی صورت گیرد.نوع و محل استئوتومی باید در استخوانی انجام گردد که حداکثر تغییر شکل در آن وجود دارد.

عموما بعد ازعمل جراحی, بیمار باید تحت درمان تکمیلی فیزیوتراپی قرار گیرد.فیزیوتراپی با هدف کاهش درد, افزایش دامنه حرکتی مفصل, جلوگیری از ضعف و آتروفی عضلات و راه اندازی بیمار در اولین فرصت ممکن انجام می گردد.

جراحی یا عدم جراحی در بزرگسالان

به طورکلی تغییر شکل بصورت پای ضربدری یا پرانتزی در بزرگسالان ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. در موارد شدید مداخله جراحی یا عدم جراحی به نظر جراح ارتوپد و درنهایت بیمار بستگی دارد.

منابع:

-اصول ارتوپدی و شکسته بندی, تالیف دکتر بهادر اعلمی هرندی
-معاینه فیزیکی ستون فقرات و اندام ها, ترجمه دکترسید تقی نوربخش-دکتر مسعود شایسته آذر

نویسنده: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار