آرتروز (oa or osteoarthritis) یک بیماری تخریبی درمفصل است که ازآن تحت عنوان djd یاdegenerative joint disease نیز یاد می شود.آرتروز مفصل زانو شایعترین بیماری تخریبی ازمیان مفاصل بدن می باشد.میزان ابتلا در خانم ها نسبت به آقایان بیشتر است.با توجه به اینکه بیماری با افزایش سن پیشرفت می کند به آرتریت پیری نیز معروف است.علاوه برسن, علل ژنتیکی, نوع شغل و حرفه, چاقی, عوامل هورمونی و نژاد نیز می تواند در بروز این بیماری دخیل باشند.

مهمترین مشخصه آرتروز تخریب تدریجی غضروف مفصلی است.همان طور که می دانیم قسمت دو انتهای هر استخوان,از غضروف که بافتی است انعطاف پذیر ساخته شده است.با شروع بیماری آرتروز زانو,غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور(ران) و غضروف قسمت فوقانی استخوان تیبیا(درشت نی) به تدریج دچار تغییرات تخریبی(دژنراتیو) می گردد.به همین ترتیب درگیری و آسیب غضروف پاتلا(کشکک) به آرتروز این ناحیه منجر می شود.بنابراین آرتروز مفصل زانو در دو ناحیه تیبیوفمورال و پاتلوفمورال می تواند ایجاد شود.

علت اصلی تخریب غضروف در بیماری آرتروز,عدم وجود عروق خونی جهت تغذیه این ناحیه می باشد و ازطرفی غضروف مفصلی فاقد عصب است و به هنگام آسیب دردی حس نمی شود که همین مسئله زمینه تخریب بیشتر را فراهم می کند.البته تغذیه غضروف ازطریق غشایسینویال و حرکات مفصل انجام می شود
 

عوامل زمینه ساز بیماری آرتروز:

1-تروما (ضربه)
2-پارگی عناصر مفصل زانو (مثلا منیسک ها, رباط ها و کپسول مفصلی)
3-بیماری کندرومالاسی پاتلا(نرم شدن غضروف زیر کشکک) و موارد دررفتگی مکرر آن
4-شکستگی ها ی درون مفصلی و دررفتگی ها
5-وجود بیماری های مفصلی(همانند آرتریت روماتوئید یا بیماری عفونی)
6-دفورمیتی ها(تغییر شکل های مفصلی)ی مفصل زانو
7-عدم کنترل فعالیت های روزمره که منجر به استرس بیش از اندازه به ناحیه زانو می گردد(مواردی چون چهارزانو نشستن, دوزانو نشستن, توالت طولانی مدت غیرفرنگی و بالا و پایین رفتن از پله ها به دفعات متوالی به خصوص پله هایی که شیب تند دارند)
8-شغل و حرفه ای که باعث فشار بیش ازحد به زانو می شود به ویژه افرادی که درطول فعالیت های کاری سخت, هیچگونه استراحتی به مفاصل جهت ترمیم و احیائ مجدد نمی دهند.

مهمترین علایم آرتروز مفصل زانو:

-درد که با پیشرفت بیماری ایجاد می شود
-تغییر وضعیت عناصرمفصلی همانند التهاب تاندون ها و بورس ها, ضخیم شدن پرده سینوویال و درگیرشدن استخوان های زیرغضروف که از عوامل مهم ایجاد درد مفصل زانو می باشند
-خشکی صبحگاهی
-کاهش دامنه حرکتی مفصل که در مراحل پیشرفته بیماری ایجاد می شود
-ضعف و آتروفی عضلات اطراف مفصل که در موارد کاهش دامنه حرکتی بوجود می آید
-دفورمیتی یا تغییرشکل درمفصل که درارتباط با آرتروززانو بیشتر به صورت پای پرانتزی(genu varum) است
-احتمال ایجاد کیست در ناحیه پشت مفصل که به کیست بیکر( baker cyst ) معروف است
 

یافته های شایع رادیولوژیک:

-کاهش فضای مفصلی به خصوص در سمت داخل زانو.با توجه به وضعیت مفصل زانو(سطوح مفصلی کوندیل های داخلی-خارجی فمور با سطوح کوندیل های داخلی-خارجی تیبیا) سطوح داخلی مفصل بیشترازسطوح خارجی درگیرمی شود. غضروف در عکس رادیولوژی مشخص نمی باشد و ازطریق فضاهای مفصلی است که متوجه میزان آسیب می شویم
-وجود اسکلروز زیر غضروف
-ایجاد زواید استخوانی به نام استئوفیت در حاشیه استخوان های مفصل

درمان (treatment) :

-درمان دارویی طبق نظر پزشک متخصص مربوطه

-کاهش وزن درصورت وجود چاقی

-کنترل فعالیت های روزمره(پرهیزازچهار زانو نشستن, پرهیزاز دو زانو نشستن, کاهش شیب پله های منزل, بالا و پایین رفتن از پله ها به صورت یک پله-یک پله که مستلزم صبر و حوصله می باشد, پرهیزاز وضعیت های ثابت که زانو در یک حالت به مدت طولانی قرار می گیرد و درنهایت عدم انجام حرکات جهشی-چرخشی و تند)

-تقویت عضلات اطراف مفصل زانو.با تقویت عضلات میزان فشار روی مفاصل کاهش می یابد که نوع تمرین و شدت آن ازطریق فیزیوتراپیست تنظیم می شود

-تحرک مفصل به صورت کنترل شده.با توجه به اینکه غضروف فاقد عروق خونی است, حرکات طبیعی نقش بسزایی در تغذیه غضروف دارد

-حرکات و فعالیت هایی که باعث تشدید درد می شوند حتما ترک شود

-تنظیم یک برنامه درمانی برای بیمار توسط فیزیوتراپیست به خصوص در مواردی که بیماری شدت یافته و احتمال زمین گیر شدن وجود دارد.بهتر است در موارد شدید بیماری تنظیم برنامه درمانی در ارتباط با محیط فرد صورت گیرد,مسائلی ازقبیل استفاده از تخت, تنظیم ارتفاع تخت با توجه به قد فرد و به ویژه آموزش استفاده از وسایل کمکی همانند عصا و واکر.مثلا تنظیم ارتفاع واکر با توجه به قد فرد در بسیاری از موارد,راه رفتن بیمار را تسهیل می کند.

-استفاده از زانوبند طبق نظر متخصص مربوطه یا مشاوره با فیزیوتراپیست

-درمان با عمل جراحی.زمانیکه درد و مشکلات مفصل خیلی شدید است,عمل جراحی طبق نظر پزشک متخصص جراحی ارتوپد ضرورت می یابد که درقسمت ذیل به مهمترین عمل های جراحی اشاره می شود.

عمل های جراحی در موارد آرتروز مفصل زانو:

-تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی)

-برداشتن پاتلا(کشکک) در مواردی که مفصل پاتلوفمورال شدیدا درگیراست(پاتلکتومی)

-تنظیم سطوح و عناصر مفصلی درگیر.شامل برداشتن استئوفیت ها, سینوکتومی(به هنگام افزایش ضخامت غشای سینویال) و برداشت اجسام آزاد(loose body) در مفصل

-استئوتومی.زمانیکه دفورمیتی یا تغییرشکل در زانو وجود دارد(مثلا به هنگام ایجاد ژنوواروم و ...)

نویسنده: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار