برآن شدیم که برای شناساندن فیزیوتراپی مدرن به دانشجویان فیزیوتراپی ، جامعه ی پزشکی و عموم مردم فهیم کشورمان ، متنی را آماده کرده و ارائه دهیم که هم به مثابه چشم انداز و نقشه راه فیزیوتراپی کشور بوده و همچنین حدود این بخش از پزشکی را با دیگر شاخه های پزشکی تا اندازه ای مشخص می کند. ضمنا یادآوری میشود نگاه این مقاله بین المللی بوده ، " فیزیوتراپی مدرن در سطح جهانی" را مد نظر دارد و برای تمامی قسمت های ارائه شده در این متن منابعی ارائه خواهد شد !  

فیزیوتراپی چیست ؟

فیزیوتراپی شاخه ای از پزشکی بوده که در دو حوزه ی پیشگیری و درمان فعالیت دارد. درمان آن مبتنی بر فیزیولوژی بدن ، درمان فیزیکال (فیزیکی) و درمان طبیعی و بدون عارضه است. این علم از طریق تجهیزات و دستگاه ها، تمرینات، تکنیک های خاص و آگاهی دادن به بیمار در ارتباط با مشکلاتش ، با تکیه بر علوم پایه پزشکی چون آناتومی عضلات و مفاصل، فیزیولوژی، نوروآناتومی، پاتوفیزیولوژی و علوم دیگری چون کینزیولوژی (حرکت شناسی)، نوروساینس، الکتروتراپی و... به درمان بیماریهای مختلف، اختلالات عصبی-عضلانی-اسکلتی (نوروماسکولواسکلتال) و... می پردازد.       آیا فیزیوتراپی یک رشته ی تک بُعدی است ؟ همانطور که تعریف شد فیزیوتراپی بخشی از پزشکیست که گستره ی وسیعی از علوم در حوزه های پیشگیری،تشخیص و درمان زیرمجموعه ی آن قرار می گیرند و به عبارتی رشته ای مولتی دیسیپلینری یا چند بُعدی (multidisciplinary)  است.   چرا فیزیوتراپی مدرن نگاهی خاص و کمی متفاوت به مقوله ی درمان دارد ؟ فیزیوتراپی همانطوری که میشود از اسمش برداشت هایی داشت ، قادر است با توجه به شناخت عمیقی که از فیزیک و فیزیولوژی بدن دارد ، از بروز مشکل و یا عوارض احتمالی یک اختلال پیشگیری کرده ، یا آسیب و اختلال پیش آمده را با توجه به آگاهی که از پاتولوژی و پاتوفیزیولوژی بیماری دارد از همین راه یعنی فیزیک و فیزیولوژی بدن درمان کرده یا بهبود ببخشد. فیزیوتراپی رشته ای است که بصورت غیرجراحی و غالباً بدون دارو بیمارانش را درمان می کند و همین خصوصیت فیزیوتراپی را بسیار با اهمیت می کند.   در پزشکی ، بیماری توسط پزشکان متخصص به نحو احسن تشخیص داده می شود و درمان های دارویی و جراحی برای حل مشکل پیشنهاد می شود. اما در فیزیوتراپی وقتی مراحل تشخیص و ارزیابی توسط متخصصان فیزیوتراپی به پایان رسید اگر بیمار نیاز به داروی خاص یا جراحی داشته باشد به همکاران پزشک متخصص ریفر میشود و اگر فیزیوتراپیست پس از ارزیابی کامل بیمار قادر به درمان بیمار بوده و نیاز به ارجاع بیمار نداشته باشد پروتوکول درمانی خودش را جهت مدیریت درمان بیمار آغاز میکند.   پس بطور کلی اگر از "دید کلینیکال" به علوم پزشکی که در خط اول درمان هستند نگاه کنیم، درحال حاضر فیزیوتراپی به عنوان تخصصی مجزا می تواند در محدوده ی تخصصی خودش بصورت مستقل عمل کند و در عین حال هماهنگی و همکاری خود با دیگر بخش ها را هم حفظ کند. به همین خاطر فیزیوتراپی در حال حاضر دارای بیش از بیست و پنج تخصص متفاوت می باشد که هرکدام بخشی از فیزیوتراپی را اجرا می کنند.   آیا فیزیوتراپی تعریف مشخصی دارد که مورد اجماع کشورهای جهان از جمله ایران باشد ؟ بله ! فیزیوتراپی دارای کنفدراسیون جهانی است که اکثریت کشورهای مهم و پیش رو در علوم پزشکی جزو آن هستند. تعداد کشورهای عضو این کنفدراسیون در حال حاضر صد و شش کشور است که ایران هم جزو این کشورهاست ! تعریف فیزیوتراپی مدرن که مورد توافق تمامی کشورها از جمله ایران است را می توانید مطالعه بفرمایید:   شروع تعریف کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی : فیزیوتراپی سرویسی را به اشخاص و جوامع ارائه می دهد که در این سرویس هدف آنها توسعه،تـثـبـیت و بازیابی ماکزیمم توانایی حرکتی (movement)و عملکردی (function) افراد در طول زندگی انهاست. این هدف شامل مواقعی است که افزایش سن ، آسیب ، درد ، بیماریها ، اختلالات ، دیگر شرایط و عوامل محیطی سلامت فرد را از نظر حرکتی و عملکردی تهدید می کند. مرکز سلامتی در این تعریف توانایی عملکردی(Functional movement) شخص است.   فیزیوتراپی با شناخت و افزایش کیفیت زندگی(QOL) و پتانسل حرکتی مراجعینش سر و کار دارد و محدوده ی فعالیتی مثبت بیمارانش را با پیشگیری،درمان،مداخله،آمادگی و بازتوانی افزایش خواهد داد.   حرفه ی فیزیوتراپی مشکلاتِ فیزیکی،روانی،احساسات و هیجانات، و سلامت جامعه را در بر میگیرد ودر این راستا با مراجعه کنندگان، بیمار، دیگر حرفه های پزشکی، خانواده بیمار، مراقبین بیمار و اجتماع درارتباط است ، تا بتواند به هدف نهایی خود برسد ، "و این توانایی مخصوص شخص فیزیوتراپیست است."   

برای فیزیوتراپیست بودن شرایط و تخصص های زیر ضروریست :  

_ متعهد بودن به معاینه و بررسی بیمار و نیازهای جمعیِ مراجعه کنندگان
_ارزیابی بیمار از طریق معاینه و بررسی، برای پیداکردن مشکل بیمار از لحاظ کلینیکال
_تنظیم کردن تشخیص، پیش آگهی های لازم و برنامه ی درمانی موردنیاز
_دادن مشاوره تخصصی به بیمار بر طبق شغل حرفه ای خویش و ارجاع بیمار به دیگر متخصصین در صورت نیاز
_اجرای مداخلات فیزیوتراپی و برنامه ی درمانی
_کنترل و تعیین نتیجه هر کدام از مداخلات و درمان ها
_نظریه سازی برای مدیریت تخصصیِ خودش -علم تخصصی ِ وسیع فیزیوتراپیست درمورد نیازهای بدن وحرکتهای بدن(movements) و پتانسیل های مربوط به بدن -مرکزیت ِ تعیین استراتژی تشخیص و مداخلات است.
-تنظیم درمان بیمار با توجه به اینکه فیزیوتراپی با چه قسمتی از پیشگیری،درمان،مداخله،بازتوانی و... درگیر است تفاوت می کند.   اهداف و محدوده ی کاری فیزیوتراپیست محدود به بیمار یا مراجعین نیست،بلکه شامل موارد ذیل هم میشود:
_استراتژی های سلامت عمومی
_نقش حمایت برای بیمار و مراجعین و برای سلامت
_رسیدگی و نظارت کردن بر دیگران و مشخص کردن نمایندگی برای امور...
_راه نمایی
_مدیریت
_تدریس
_تحقیق
_توسعه و تکمیل سیاست های سلامت در سطح منطقه،ملی و بین المللی   

فیزیوتراپیست ها به صورت کاملا مستقل عمل می کنند و در عین حال می توانند عضو تیمی باشند که وظیفه تامین کردن سرویس سلامت را دارند. و(در این راه) مطیع اصول مجمع بین المللی فیزیوتراپی(wcpt) هستند. "فیزیوتراپیست ها توانایی عمل کردن در خط اول درمان برای درمان بیمار تحت تخصص خودشان هستند!!!" و "بصورت مستقیم و بدون ارجاع بیمار از دیگر متخصصین" می توانند سرویس خود را ارائه دهند !. آموزشها و تمرینات کلینیکی که فیزیوتراپیست آموزش می بیند با توجه به اجتماع، شرایط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی که در آن فعالیت دارد متفاوت است. "به هر حال ، فیزیوتراپی یک تخصص مجزاست و جزو تخصص های سطح اول کشور باید مدنظر قرار بگیرد" و در برنامه ریزی ها و کوریکولوم های تکمیلی، کیفیت ِ آموزش این تخصص باید برای یک تخصص مستقل باشد ! ."  (پایان تعریف کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی)       آیا این نگاه به فیزیوتراپی باعث تحولات مثبتی در سیستم سلامت می شود؟ بله ! بسیاری از کشورها از ده ها سال قبل این مهم را درک و اجرا کرده  و با گسترش فیزیوتراپی که سبب کاهش مصرف دارو و پایین آوردن انجام جراحی های غیرضروری میشود ، تحول مهمی در سیستم سلامت کشورشان به وجود آورده و باعث  کاهش هزینه های درمانی و دریافتی از بیماران شان شدند . و به تبع آن هزینه های کوتاه مدت و طولانی مدت کشورشان در بخش سلامت را کاهش داده اند.     آیا فیزیوتراپی دارای زیرگروه های تخصصی متفاوتی است ؟ بله !   برای نمونه به تعدادی از شاخه های تخصصی فیزیوتراپی که تا به امروز مجموعا صدها هزار فارغ التحصیل در کشورهای مختلف داشته و مشغول به کارتخصصی هستند را معرفی کرده  و بعد از معرفی این چند شاخه مابقی شاخه ها را فقط نام می بریم.     1.فیزیوتراپی قلب و ریه: Cardiovascular & pulmonary physiotherapy   _این شاخه تخصصی فیزیوتراپی در بخش بیماری های قلبی-عروقی و ریوی در حوزه ی درمان،آموزش و تحقیقات فعالیت دارد و تا به حال ده ها هزار فارغ التحصیل داشته است.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.   2.فیزیوتراپی نرولوژیک: Neurological physiotherapy  _آموزش دیدگان این شاخه تخصصی نیز می توانند در حوزه اختلالات و آسیب های ستون فقرات،سکته های مغزی، ضربه مغزی و هرگونه آسیب سیستم مغزواعصاب در سه بخش درمان؛آموزش و تحقیق فعالیت داشته باشند.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.   3.فیزیوتراپی سالمندان: Geriatric physiotherapy   این دوره ی تخصصی برای پرداختن به نیازهای سالمندان طرح ریزی شده است و در حوزه هایی مثل بالانس بدن ، پوکی استخوان، بهبود کیفیت زندگی سالمندان با حفظ تعادل بدن و پیشگیری از ضعف جسمی و مراقبت از خود جهت پیشگیری از افتادن و آسیب دیدن فعالیت های درمانی،آموزشی و تحقیقی را در دستور کار دارند.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.   4.فیزیوتراپی اطفال: Pediatric physiotherapy   در این بخش، فیزیوتراپیست پس از اخذ تخصص در این حوزه، توانایی شرکت در درمان اختلالات مربوط به کودکان از جمله معلولیت ها و آسیب ها، فیتنس و اسپورت کودکان،بهبود کیفیت زندگی کودکان نیازمند به مراقبت های فیزیوتراپی و.. را بدست می آورد. _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.     5.فیزیوتراپی سلامت زنان: Women's health physiotherapy   این شاخه که جزو بخش های بسیار مهم و موفق فیزیوتراپی می باشد، به مشکلات و آسیب ها و مسائل مربوط به زنان تمرکز داشته و مراقبتهای بسیار زیاد و دقیقی درمورد زنان باردار (قبل،هنگام و پس از بارداری)،مشکلات لگنی خانم ها، کمک به بهبودی جسمی و روانی زنان پس از جراحی های سینه و.... را انجام می دهند.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.   6.فیزیوتراپی ارتوپدی : Orthopedic physiotherapy   در این بخش که تقریبا وسیع ترین شاخه تخصصی فیزیوتراپی است، فیزیوتراپیست ها در حوزه ی ارتوپدی فعالیت دارند و اختلالات و بیماری های این حوزه که طیف وسیعی از مشکلات عضلانی اسکلتی هستند را کاور می کنند.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.   7.فیزیوتراپی الکتروفیزیولوژی و مدیریت زخم ها: Clinical electrophysiology and wound management   در این بخش، فیزیوتراپیست هایی که علاقه مند به حوزه ی تشخیص  و درمان با دستگاه های مخصوص فیزیوتراپی و همچنین مدیریت درمان و بهبود زخم های حاصل از سوختگی یا جراحی یا... هستند تحصیل می کنند. متدهای تشخیصی الکتریکی مثل الکترومایوگرافی و بایودفیدبک و یا هر متد تشخیصی الکتریکی زیرمجموعه فعالیت این گروه قرار دارد.   _ این شاخه تخصصی فعلا فقط جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی بوده و برای دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف نشده است.     8.فیزیوتراپی ورزشی : Sport Physiotherapy   فیزیوتراپی اسپورت ، تخصصی ست برای علاقه مندان به فعالیت در حوزه ی ورزش که در این بخش هم در بحث پیشگیری از بروز اسیب و هم در بحث درمان آسیب های ورزشی توانایی های لازم را بدست آورده و از اعضای اصلی تیم پزشکی مراقب در تیم های ورزشی هستند.   _ این شاخه تخصصی هم جزو دوره های رزیدنسی فیزیوتراپی و هم در دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی تعریف شده است و امکان تحصیل آن برای فیزیوتراپیست ها فراهم است.     همانطور که قبلا گفتیم اگر بخواهیم تک به تک تمام شاخه های فیزیوتراپی را توضیح بدهیم مطلب بسیار طولانی خواهد شد، لذا به تعریف های بسیار اندکی که صرفا برای معرفی مختصر چند تخصص از زیرمجموعه های فیزیوتراپی بود بسنده می کنیم و دیگر زیرمجموعه های آن را فقط نام می بریم :   9.فیزیوتراپی خانواده  Family Therapy    10.فیزیوتراپی در سلامت مردان  men's health physiotherapy    11.فیزیوتراپی منوال پیشرفته  Advanced Manipulative Physiotherapy  Manual Therapy     12. فیزیوتراپی فضانوردی  Physiotherapy in space   13.فیزیوتراپی در ارتش  physiotherapists in Army   14. مدیریت و بازتوانی طناب نخاعی پیشرفته Advancing Spinal Cord Rehabilitation and Management     15.تحقیقات فیزیوتراپی  Physiotherapy Studies    16. مدیریت بالینی اختلالات سردرد Clinical Management of Headache Disorders      17.فیزیوتراپی عصبی عضلانی اسکلتی Neuromusculoskeletal Physiotherapy      18.علوم سلامت (سلامت و بازتوانی) Health Science (Health and Rehabilitation)    19. استئوپاتی  Osteopathy     20.علوم ورزشی  Exercise Science (MRes)   21.سلامت قلبی-عروقی و پیشگیری بیماری  Preventive Cardiology: Cardiovascular Health and Disease Prevention    22.طب تمرینی و ورزشی Sport and Exercise Medicine    23. فیزیوتراپی و آموزش Physiotherapy and Education   24.علوم بازتوانی  Rehabilitation Science       25.مدیریت و فیزیوتراپی  Physiotherapy and Management    و....     Clinical Primary and Community Care / PGDip / PGCert  Health Rehabilitation & Exercise Vocational Rehabilitation Trauma and Orthopaedics   Sports Rehabilitation and Therapy  Exercise and Sports Medicine   Strength and Conditioning    

 با نام بردن از زیرمجموعه های فیزیوتراپی که هر کدام بخشی از اختلالات و بیماری ها را کاور می کنند ، به راحتی می توان به گستردگی فیزیوتراپی پی برد و این گستردگی برای به ثمر رسیدن و موثر واقع شدن نیاز به آماده کردن زیرساخت ها و برنامه ریزی های سنجیده را طلب می کند.     محدوده ی فیزیوتراپی کجاست ؟   اگر بخش های قبل را با دقت و تامل مطالعه کرده باشید ، حتما متوجه شده اید که نگاه و نحوه ی تشخیص و بخصوص درمان در این فیلد از پزشکی با دیگر شاخه ها تفاوت های بنیادینی دارند ، یعنی اینکه پزشکی معمول عموما نگاهی دارو و جراحی محور ، و فیزیوتراپی نگرشی غیر جراحی و غالبا بدون دارو محور به  حل اختلالات و بیماری ها دارد.   پرواضح است با این اصول و پایه ی متفاوت در نحوه ی آموزش و فعالیت ، ورود هرکدام از این دو شاخه به حیطه ی دیگری ، کاری نسنجیده و نادرست است و ممکن است که اسباب مشکلات مختلفی از جمله درمان ناقص یا حتی به خطر افتادن سلامتی بیماران شود. پس برای مثال، وقتی شخصی پزشک طب نوین بود اجازه ندارد وارد حیطه ی فیزیوتراپی شود مگر اینکه از ابتدا مجددا شروع به تحصیل در شاخه فیزیوتراپی کند و بعد از کسب مدرک بیسیک فیزیوتراپی ، (که در بعضی کشورها لیسانس ودر بعضی کشورها دکترای حرفه ای است) اجازه طبابت در این حیطه را بدست آورده و می تواند پس از آن در شاخه های تخصصی این رشته هم تحصیل کند.این به این معنا نیز هست که فیزیوتراپیست هم نمی تواند در تخصص های پزشکی مثل قلب و عروق، چشم یا جراحی عمومی و... تحصیل یا دخالت کند، مگر زمانی که پزشکی عمومی را (که در بعضی کشورها لیسانس و در بعضی دیگر دکترای حرفه ای است) از ابتدا تحصیل کند و سپس در تخصص های متفاوت آن تحصیل و وارد شود.     علت اینکه بعضی رشته ها در امور فیزیوتراپی دخالت یا موازی کاری می کنند چیست ؟ طبق آنچه گفته شد ، شایسته است که تمامی پرسنل درمانی حدود خود را بشناسند و با رعایت قوانین نسبت به رعایت حدود و حقوق یکدیگر حساس باشند.  اما آنچه علت اصلی بوجود آمدن تداخلات کاری دیگر رشته ها با فیزیوتراپی می شود رابطه ی مستقیمی با ضعف سیستمیک فیزیوتراپی در آن بخش دارد ! یعنی تا زمانی که تمامی تخصص های فیزیوتراپی بصورت کامل اجرا و به کار گرفته نشوند، امکان این وجود دارد که جای خالی تخصص های فیزیوتراپی را گروه هایی که زیرمجموعه ی علوم درمانی یا فیزیوتراپی نیستند بخواهند پُر کنند.  لذا آنچه صلاح سلامت جامعه و این صنف است، تخصصی کردن هر چه سریعتر فیزیوتراپی در بخش های مختلف است که تعدادی از آنها در این متن نام برده شده اند.   چشم انداز و آینده ی فیزیوتراپی مدرن چه خواهد بود؟ این علم تمام تلاشش را در تمام تخصص های زیرمجموعه اش به کار گرفته است تا اولاً از بروز اختلال و بیماری درجامعه پیشگیری کند و ثانیا درصورت گرفتار شدن افراد به بیماری ها و اختلالات ، کاری کند که دارودرمانی و جراحی ها به حداقل برسند و بیماری بدون نیاز به دارو و جراحی درمان شود. و همین هدف چشم انداز بلندیست که تا نیل به آن مقصد فیزیوتراپی مدرن همیشه در تکاپو و پیشرفت خواهد بود.       پیش از پایان این مطلب عرض شود : آنچه که مسلم است در این متن سعی شده جهت گیری تعصبی به شاخه ی فیزیوتراپی بروز نکند ، و نگرشی فراتر از آن برای معرفی فیزیوتراپی مدرن و نقش و جایگاه آن در بهبود سیستم سلامت جوامع را در نظر داشته است. فیزیوتراپی خود را جزئی از اعضای سیستم سلامت می داند و طبق تعریف کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی، می تواند" بصورت مستقل و مشترک" با تمامی بخش های سیستم سلامت در ارتباط و همکاری باشد .