تعریف فیزیوتراپی:

فیزیوتراپی بخشی از حوزه سلامت است که با استفاده از تجهیزات و دستگاه ها، تمرینات و تکنیک های خاص با تکیه بر علوم پایه چون آناتومی عضلات و مفاصل، فیزیولوژی، نوروفیزیولوژی، نوروساینس (علوم اعصاب) پاتوفیزیولوژی و علوم دیگری همانند حرکت شناسی (کینزیولوژی) و الکتروتراپی به درمان بیماری ها، اختلالات عصبی-عضلانی-اسکلتی (نوروماسکولواسکلتال) و درد می پردازد که هدف اصلی این علم ارتقاء سلامت (Health promotion)، افزایش عملکرد، استقلال و بهبود کیفیت زندگی (Quality of Life) افراد است.

فیزیوتراپی یک درمان غیرتهاجمی بوده و باعث کاهش عوارض درمان های تهاجمی می گردد. فیزیوتراپیست ها بخش مهمی از تیم درمانی پزشکی هستند که با بسیاری از تخصص های پزشکی همانند ارتوپدی، نورولوژی، روماتولوژی، قلب و عروق، بیماری های ریوی، جراحی های ترمیمی، مغز و اعصاب و غیرو جهت دستیابی و ارتقاء سلامت در نظام سلامت همکاری می کنند.

نقش و جایگاه فیزیوتراپی در عصر حاضر

از اواسط قرن بیستم به تدریج با پیشرفت های علوم پزشکی و افزایش خدمات درمانی، بیماری های واگیر و عفونی کاهش چشمگیری یافتند. ولی امروزه با تغییر سبک و شیوه زندگی افراد و جوامع، کم تحرکی، چاقی، اختلالات وضعیتی ناشی از کار و ... همگی زمینه بیماری های مزمن و دژنراتیو (تخریبی)، مشکلات عضلانی-اسکلتی، دیابت، سکته مغزی و بیماری های قلبی-عروقی  را فراهم کرده اند.

همچنین پیشرفت های پزشکی و بهداشتی در نیمه دوم قرن بیستم باعث افزایش نسبی طول عمر افراد گردیده و درنتیجه مسئله سالمندی و عوارض ناشی از آن، بیشتر از گذشته در جوامع مطرح بوده به طوریکه در بسیاری از کشورها باعث ایجاد رشته تخصصی جدیدی بنام طب سالمندان (Geriatrics) شده است.

ایجاد چنین شرایطی در عصر حاضر، نقش و اهمیت فیزیوتراپی را که در جهت افزایش تحرک، اصلاح اختلالات عضلانی-اسکلتی، بهبود دستگاه های قلبی-عروقی و تنفسی است دو چندان می کند. شعار پیشگیری بهتر از درمان به نحو بسیار موثری می تواند ازطریق فیزیوتراپیست ها به بیماران، خانواده و جامعه آموزش داده شود که این مهم به دلیل تسلطی است که این گروه از تیم پزشکی در ارتباط با حرکت، اختلالات حرکتی و درد دارند.

 

تعریف سلامت (Health) یا تندرستی:

سلامت (تندرستی) به معنای برخوداربودن از رفاه کامل جسمی، ذهنی (روانی) و اجتماعی است و عدم سلامت یا نبود سلامت یعنی وجود هر گونه نقص یا آسیب در هر یک از مولفه های جسم، ذهن یا اجتماعی که باعث اختلال در تعادل فرد و جامعه می گردد.

بنابراین مقوله سلامت صرفا به مفهوم عدم بیماری و نقص اندام نیست، بلکه دربرگیرنده تعادل در سه موضوع یا بخش جسم، ذهن (روان) و اجتماع است. در تعریف قدیمی، سلامت یا سلامتی به مفهوم "بیمار نبودن" بود.
 

ابعاد سلامتی:

سلامتی دارای سه جنبه یا ویژگی است که عبارتنداز:

*بعد جسمی (Physical)

*بعد ذهنی (Mental) یا روانی

*بعد اجتماعی (Social)

نکته ای که باید توجه داشت این است که اختلالات جسمی معمولا باعث مشکلات ذهنی و بالعکس می گردند که این دو خود به مشکلات جامعه و درنهایت به یک چرخه معیوب می انجامد.

عوامل موثر بر سلامتی:

برخی از عوامل مهمی که بر سلامت افراد اثر می گذارند شامل موارد زیر هستند:

* عوامل ژنتیکی

*عوامل محیطی مانند آب، خاک و شرایط جغرافیایی

*عوامل اجتماعی مانند مشارکت مردم جهت ارتقاء سلامت

*عوامل فرهنگی

*برنامه ها و سیاست های دولت ها

*سبک زندگی مانند میزان تحرک، عادات غذایی، نوع تفریحات و سرگرمی ها

*کیفیت و کمیت خدمات سلامت که در ارتباط با سیاست های سلامت جامعه  از نظر پیشگیری، ارتقاء یا توانمندسازی، آگاهی بخشی و درمان بیماری ها و اختلالات یا مشکلات دیگر است

*عوامل فردی چون سن، شغل، میزان تحصیلات، جنس، وضعیت اقتصادی و نوع تغذیه

*سیستم ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی

*وضعیت راه ها و جاده ها

 

نظام سلامت (Health System):

نظام سلامت یعنی تمامی اعمال یا فعالیت هایی که هدف اصلی آنها دستیابی، حفظ، ارتقاء یا بازگرداندن سلامت است.

ارتقاء سلامت (Health promotion):

ارتقاء سلامت عبارت است از علم و هنر کمک به مردم برای تغییر  یا اصلاح روش زندگی جهت دستیابی به وضعیت مطلوب سلامت. به عبارتی دیگر ارتقاء سلامت یعنی فرآیندهای توانمندسازی مردم برای افزایش کنترل یا بهبود سلامتی شان.

بیشتر محققان، سال 1974 میلادی را انقلاب دوم در سلامت عمومی (Public Health) بنام ارتقای سلامت می دانند. چنین تغییراتی در شیوه زندگی از طریق مجموعه ای از عوامل چون آگاهی بخشی، مهیاسازی شرایط لازم و تغییر یا اصلاح رفتار افراد و جامعه انجام می گیرد. جهت ارتقای سلامت، تنها تمرکز بر رفتارهای فردی کافی نیست بلکه عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در این زمینه نقش دارند.

 

ویژگی و خصوصیات درمان های فیزیوتراپی:

 نقش و اهمیت فیزیوتراپی در درمان بیماری ها و اختلالات عصبی-عضلانی-اسکلتی (Neuromusculoskeletal disorders) دارای سه جنبه اصلی است:

*درمان مبتنی بر فیزیولوژی بدن

*درمان فیزیکال (فیزیکی)

*درمان طبیعی و بدون عارضه

 

شاخه های پزشکی مرتبط با فیزیوتراپی:

فیزیوتراپی بخشی از یک تیم درمانی پزشکی است که با رشته های مختلف پزشکی جهت افزایش کیفیت درمان و ارتقاء سلامت افراد جامعه همکاری دارد.

برخی از این شاخه های پزشکی عبارتنداز:

*ارتوپدی

*نورولوژی

*روماتولوژی

*قلب و عروق

*بیماری های ریه (بیماری های تنفسی)

*زنان و زایمان

*اطفال و کودکان

*برخی از رشته های جراحی مانند جراحی های ترمیمی، ارتوپدی، ستون فقرات، مغز و اعصاب و...

 

اهداف فیزیوتراپی در نظام سلامت:

مهمترین اهداف فیزیوتراپی در بیماری ها و اختلالات عصبی-عضلانی-اسکلتی با توجه به مشکلات فرد جهت بهبود کیفیت زندگی، دستیابی و ارتقاء سلامت شامل موارد زیر است:

*کاهش درد

*کاهش تورم و التهاب

*کاهش اسپاسم عضلانی

*ترمیم بافت های آسیب دیده

*جلوگیری از آتروفی عضلانی

*تقویت عضلات

*بهبود دامنه حرکتی مفاصل و انعطاف پذیری

*اصلاح وضعیت (پاسچر) بدن

*بهبود کنترل حرکت و تعادل

*افزایش مهارت های حرکتی

*افزایش عملکرد و استقلال فرد

*افزایش عملکرد سیستم قلبی-عروقی و تنفسی

*افزایش انگیزه و تقویت اراده

*افزایش امید به زندگی

*اصلاح یا تغییر رفتارهای نادرست

*آموزش به بیمار و خانواده جهت تسریع در روند درمان و پیشگیری از آسیب های احتمالی

*کاهش هزینه های درمانی

*سازگاری فرد با محیط و اجتماع

*بهبود شیوه زندگی

 

کیفیت زندگی (Quality of Life):

کیفیت زندگی عبارت است از میزان رفاه جسمی، ذهنی (روانی) و اجتماعی که از طریق افراد درک می شود (مانند رضایت از زندگی و احساس سلامت).

کیفیت زندگی با سطح زندگی تفاوت دارد. کیفیت زندگی شامل دو جنبه عینی و ذهنی بوده ولی سطح زندگی در ارتباط با جنبه های عینی مانند وضعیت مالی، شغل، مسکن و غیرو است. بنابراین نگرش فرد و طرز تلقی اش از زندگی و همچنین میزان بهره مندی فرد از امکانات با اهمیت زندگی در تعیین کیفیت زندگی و ارزیابی آن موثر است.

سلامت برای همه (Health for All)

در بیانیه رسمی مجمع جهانی سلامت (World Health Assembly) در سال 1977 که به "بیانیه آلماآتا" معروف است اعلام گردید که در دهه های آینده، هدف اصلی و اجتماعی دولت ها و سازمان جهانی سلامت (World Health Organization) باید دستیابی همه مردم جهان در سال 2000 میلادی به سطحی از سلامتی (سلامتی جسمی، ذهنی و اجتماعی) باشد که امکان برخورداری از یک زندگی موثر و مولد را برای آنان فراهم آورد. استراتژی (راهبرد) جهانی یک چارچوب جهانی فراهم نموده که اجرای آن توسط همه کشورهای عضو سازمان جهانی سلامت، مناسب و در عین حال برای تطابق با شرایط و نیازهای گوناگون کشورها به اندازه کافی قابل انعطاف بوده و به دنبال آن، کشورهای عضو هریک استراتژی دستیابی به سلامت برای همه را برای خود تنظیم نمودند که این استراتژی ها بر مبنای مراقبت های اولیه سلامت (Primary health care) تعیین گردید.

 

 

مراقبت های اولیه سلامت (Primary health care or PHC)

در سال 1978، کنفرانس مراقبت های اولیه سلامت در "آلماآتا" (مرکز جمهوری قزاقستان) تشکیل گردید و روش دستیابی به "سلامت برای همه"، مراقبت های اولیه سلامت (PHC) معرفی شد. بر اساس فلسفه مراقبت های اولیه سلامت، سلامت و تندرستی حق مسلم هر انسانی است و توزیع عادلانه خدمات سلامتی به عنوان بخشی از توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری محسوب می شود.

در ماه می سال 1979، استراتژی جهانی سلامت برای همه توسط سی و دومین اجلاس سازمان جهانی سلامت (WHO) مورد تصویب قرار گرفت و نمایندگان کشورهای عضو پذیرفتند که استراتژی های کشوری سلامت برای همه براساس مراقبت های اولیه سلامت تدوین و به مرحله اجرا گذارند که در سال 1981، راهبرد (استراتژی) جهانی "سلامت برای همه" (Health for All) توسط سازمان جهانی سلامت تکمیل شد.

 

تعریف مراقبت های اولیه سلامت (PHC):

مراقبت های اولیه سلامت از نظر سازمان جهانی سلامت (WHO) عبارت است از مراقبت های اصلی در زمینه سلامت که باید برای همه افراد و خانواده های جامعه قابل دسترس باشد. این خدمات بخش اساسی نظام سلامت و توسعه اقتصادی-اجتماعی کشورها است.

مراقبت های اولیه سلامت، اولین سطح تماس فرد، خانواده و جامعه با نظام سلامت کشور بوده و خدمات را تا حد ممکن به جایی که مردم در آن کار و زندگی می کنند می برد. هدف از ارائه مراقبت ها، حفظ و ارتقاء سلامت افراد و جامعه است و امروزه بر این نکته تاکید می شود که خدمات سلامت باید طیف کامل خدمات پیشگیری، درمان و بازتوانی را پوشش دهد.

 

اصول و ویژگی های مراقبت های اولیه سلامت (PHC):

این اصول و ویژگی ها شامل موارد زیر است:

*قابل دسترس بودن برای همه

*عادلانه بودن

*موثر و مورد قبول بودن

*هماهنگی بین بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی یا رویکرد چند بخشی

*مشارکت همگانی (مشارکت جامعه یا سلامت بوسیله مردم)

*استفاده از فناوری اطلاعات در حوزه سلامت

*تمرکز بر خدمات یا آموزش های پیشگیرانه

*ارائه خدمات درمانی و اعتلا یافته

*کاهش هزینه ها یا کاهش پرداخت ها

 

روش هایی برای موثرتر شدن فیزیوتراپی در نظام سلامت:

برای اینکه درمان های فیزیوتراپی بیشتر موثر واقع شوند، توجه به مسایل زیر حائز اهمیت است:

*ایجاد شرایطی برای همه فیزیوتراپیست ها از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت ارتقاء سطح پایه فیزیوتراپی به دکترای حرفه ای فیزیوتراپی (DPT) همانند کشورهای تولید کننده علم

*تلاش فیزیوتراپیست ها برای دسترسی به دانش روز فیزیوتراپی

*افزایش مهارتهای بالینی که خود در ارتباط با دکترای حرفه ای فیزیوتراپی و کارگاه های آموزشی علمی است

*ایجاد یک پل ارتباطی بین جامعه فیزیوتراپی با گروه های دیگر نظام سلامت چون پزشکان

*نگرش تیمی در درمان که به همکاری میان فیزیوتراپیست ها و بخش های دیگر سیستم درمانی و همچنین سیاست های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وابسته است

*هماهنگی و همکاری با کشورهای تولید کننده علم و توسعه یافته

*همکاری و ارتباط جامعه فیزیوتراپی با کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی و انجمن های فیزیوتراپی کشورهای مختلف

*افزایش اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در ارتباط با نقش فیزیوتراپی در درمان بیماری ها، انواع اختلالات حرکتی و درد

*تاکید بر افزایش کیفیت درمانی هم از جهت تجهیزات و هم از نظر نیروی انسانی کارآمد

*برابری و عدالت از نظر نوع خدمات و تعداد مراکز قابل دسترس بر اساس استانداردهای جهانی

*دریافت اطلاعات کافی به هنگام مراجعه به مراکز فیزیوتراپی

*دریافت خدمات فیزیوتراپی در هر مکان یا در هر زمانی که امکان پذیر است

*مناسب بودن فاصله مکانی همراه با عبور و مرور آسان

*دریافت سریع تر خدمات فیزیوتراپی به هنگام مراجعه به فیزیوتراپی

*اخلاق مداری و روابط انسانی موثر

*بهبود مهارت های ارتباطی و کلامی و افزایش توجه به گیرندگان خدمات فیزیوتراپی

*آموزش مهارت های ارتباطی به گروه های درمانگر و اعضای مراکز درمانی از طریق سازمان های مرتبط

*تغییر نگرش بیماران و جامعه و اصلاح رفتارهای نادرست آنان جهت افزایش کیفیت درمانی و پیشگیری از آسیب های مجدد