فیزیوتراپی (Physiotherapy) بخشی از حوزه سلامت است در ارتباط با اختلالات حرکتی و درد از طریق ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری توسط فیزیوتراپیست که هدف اصلی آن افزایش عملکرد، استقلال و بهبود کیفیت زندگی افراد است.

فیزیوتراپیست از طریق عوامل فیزیکی و مکانیکی، کاربرد تکنیک های خاص و تمرینات طبی با آگاهی از آناتومی عضلات و مفاصل، فیزیولوژی اعصاب (نوروفیزیولوژی)، نوروساینس (علوم اعصاب)، حرکت شناسی و الکتروتراپی به درمان بیماری ها و اختلالات عصبی-عضلانی-اسکلتی (نوروماسکولواسکلتال) می پردازد.

مهمترین عوامل فیزیکی و مکانیکی، تکنیک ها و روش ها در درمان توسط فیزیوتراپیست ها عبارتنداز:

# گرما

# سرما

# جریان های الکتریکی با فرکانس پایین (مانند تنس، فارادیک و اینترفرنشیال)

# عوامل الکترومغناطیسی (مانند مادون قرمز، ماورای بنفش، لیزر و دیاترمی)

# امواج ماورای صوتی

# ماساژ

# آب

# حرکات مفصلی

# کشش

# تمرینات طبی

# تمرینات ویژه ورزشکاران حرفه ای

 

اهداف فیزیوتراپی

با توجه به اینکه فیزیوتراپی در بسیاری از اختلالات و بیماری های دستگاه عصبی-عضلانی-اسکلتی (Neuromusculoskeletal system) کاربرد دارد، اهداف فیزیوتراپی با توجه به نوع بیماری یا اختلال زمینه ای متفاوت است.

به طورکلی اهداف فیزیوتراپی ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:

# کاهش دردهای عضلانی و مفصلی

# کاهش اسپاسم عضلانی

# کاهش التهاب و تورم

# تسریع در پروسه ترمیم بافتی

# بهبود دامنه حرکتی (ROM) مفاصل

# جلوگیری از ضعف و آتروفی عضلانی

# تقویت عضلات

# افزایش انعطاف پذیری

# بهبود کنترل حرکتی (Motor control) ازطریق افزایش تعادل، هماهنگی و آموزش برنامه هایی جهت ایجاد مهارت های حرکتی

# استقلال هرچه سریع تر بیمار جهت برگشت به فعالیت های روزمره

# پیشگیری از آسیب مجدد ازطریق آموزش به بیمار، خانواده و جامعه

# بهبود فعالیت دستگاه تنفسی

# افزایش کارایی دستگاه قلبی-عروقی

# حمایت های روحی، تقویت اراده و افزایش انگیزه

 

بخش های فیزیوتراپی

یک مرکز فیزیوتراپی می تواند شامل دو یا سه بخش زیر باشد:

# بخش الکتروتراپی

# بخش تمرین درمانی (مکانوتراپی)

# بخش آب درمانی (هیدروتراپی)

 

کاربردهای فیزیوتراپی

# فیزیوتراپی در ارتوپدی

# فیزیوتراپی در بیماری ها و اختلالات دستگاه عصبی مرکزی (CNS)

# فیزیوتراپی در بیماری ها و اختلالات دستگاه عصبی محیطی (PNS)

# فیزیوتراپی در میوپاتی ها و گروه میاستنی

# فیزیوتراپی در بیماری های روماتیسمی

# فیزیوتراپی در بیماری های تنفسی

# فیزیوتراپی در بیماری های قلبی-عروقی

# فیزیوتراپی در سوختگی ها

# فیزیوتراپی در جراحی ها

# فیزیوتراپی در آسیب های ورزشی

# فیزیوتراپی در مشکلات زنان و زایمان

# فیزیوتراپی در اطفال و کودکان

جهت درک بهتر نقش فیزیوتراپی در درمان بیماری ها و اختلالات با توجه به موارد کاربردی بالا، مثال هایی از هریک در زیر ذکر می شوند.

 

فیزیوتراپی در ارتوپدی

فیزیوتراپی در ارتوپدی بیشتر درارتباط با بیماری ها و اختلالات عضلانی-اسکلتی (Musculoskeletal disorders) است. بعضی از مشکلات ارتوپدی که نیاز به فیزیوتراپی دارند شامل:

* آرتروز مفاصل مختلف (به خصوص آرتروز زانو)

*خشکی مفاصل (مثلا به علت شکستگی ها یا بی حرکتی مفاصل)

*دررفتگی مفاصل

*کشیدگی های عضلانی (استرین) و پیچ خوردگی مفاصل (اسپرین)

*آسیب منیسک های زانو

*تغییر شکل مفاصل

*تاندونیت و بورسیت

*تریگر پوینت (نقطه ماشه ای)

*اختلالات ستون فقرات (مانند افزایش یا کاهش قوس کمر)

*فتق دیسک بین مهره ای

*تنگی کانال نخاعی

*ناهنجاری های ستون فقرات (مانند اسکولیوز و کایفوز)

*سندرم گیرافتادگی شانه

*اختلالات مفصل مچ پا

 

فیزیوتراپی در بیماری ها و اختلالات دستگاه عصبی مرکزی

دستگاه عصبی مرکزی (CNS) شامل مغز و نخاع است. بسیاری از بیماری ها و اختلالات دستگاه عصبی مرکزی منجربه مشکلات حرکتی در بیماران می گردند. معمولا این گروه از بیماران به فیزیوتراپی نیاز دارند که برخی از موارد عبارتنداز:

*سکته مغزی (CVA)

*آسیب طناب نخاعی (SCI)

*بیماری پارکینسون

*بیماری ام اس (مالتیپل اسکلروزیس)

*فلج مغزی

*اختلالات مخچه ای

*آسیب های ضربه ای مغز (TBI)

*ضایعه نورون حرکتی فوقانی (UMNL). منظور از نورون حرکتی فوقانی، نورون هایی است که از قشر مغز به نخاع (راه هرمی که راه قشری-نخاعی نیز خوانده می شود) یا از قشر مغز به هسته های حرکتی اعصاب مغزی در ساقه مغز (راه قشری-بصل النخاعی) امتداد می یابند.

*سیرنگومیلی (وجود یک کیست پر از مایع مغزی-نخاعی در طناب نخاعی)

*مننگومیلوسل (فتق نخاع و پرده های آن)

 

فیزیوتراپی در بیماری ها و اختلالات دستگاه عصبی محیطی

دستگاه عصبی محیطی (PNS) شامل اعصاب مغزی، اعصاب نخاعی و دستگاه عصبی خودکار (سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک) است. به آسیب اعصاب محیطی به هر علتی، نوروپاتی محیطی یا نوروپاتی می گویند. هر گونه آسیب در امتداد نورون حرکتی تحتانی که از شاخ قدامی نخاع یا هسته های حرکتی ساقه مغز شروع می شود و به پایانه آکسونی جهت ارتباط به سلول هدف ختم می گردد، یک ضایعه نورون حرکتی تحتانی (LMN) محسوب می شود. اعصاب محیطی حاوی دستجات نورون های حسی-حرکتی و فیبرهای سمپاتیک در اندام های فوقانی و تحتانی هستند.

بعضی از بیماری ها و ضایعات اعصاب محیطی که ممکن است به فیزیوتراپی نیاز داشته باشند شامل:

*سندرم گیلن-باره. در این سندرم ریشه های اعصاب نخاعی درگیر می شوند.

*پولیومیلیت (فلج اطفال). در فلج اطفال محل درگیری در شاخ قدامی نخاع است.

*فلج بل (Bell's palsy) که به علت آسیب عصب چهره ای یا عصب هفتم مغزی ایجاد می گردد.

*گیرافتادن تنه اعصاب محیطی در نواحی خاص (مثلا سندرم تونل کارپ)

""Seddon، ضایعات اعصاب محیطی را به سه درجه تقسیم بندی کرد:

*نوروپراکسی (خفیف ترین حالت). این حالت به عنوان قطع فیزیولوژیک خوانده می شود.

*آکسونوتمزیس. هنگامی که آکسون آسیب ببیند ولی غلاف آن سالم بماند، آکسونوتمزیس نامیده می شود.

*نوروتمزیس (شدیدترین حالت). در نوروتمزیس، قطع کامل تنه عصب محیطی اتفاق می افتد.

 

فیزیوتراپی در میوپاتی ها و بیماری های گروه میاستنی

به بیماری عضلانی به هر علتی میوپاتی می گویند. بیماری های گروه میاستنی به علت اختلال در ناحیه تماس عصبی-عضلانی (NMJ) ایجاد می گردند. میوپاتی ها و بیماری های گروه میاستنی باعث ضعف و آتروفی عضلانی و همچنین خستگی زودرس می گردند.

میوپاتی شامل:

*دیستروفی های عضلانی (مانند دیستروفی عضلانی دوشن و بکر)

*میوپاتی های التهابی (مانند پلی میوزیت، درماتومیوزیت و سارکوئیدوز)

*میوپاتی های مادرزادی

*گروه میوتونی ها

*میوپاتی های آندوکرین (مانند هیپرتیروئیدی و هیپرآدرنالیسم)

*میوپاتی ناشی از داروها و مواد سمی

گروه میاستنی شامل:

*میاستنی گراویس

*میاستنی مادرزادی

*میاستنی به علت داروها و مواد سمی

*میاستنی نوزادی

*میاستنی به علت سرطان

*میاستنی چشمی

 

فیزیوتراپی در بیماری های روماتیسمی

*آرتریت روماتویید

*اسپوندیلیت آنکیلوزان

*آرتروز (استئوآرتریت) مفاصل

*سندرم بهجت

*استئوکندریت دیسکان

*پلی میوزیت

*درماتومیوزیت

*سندرم مارفان

*روماتیسم غیر مفصلی (مانند میوزیت، بورسیت، تاندونیت، فیبرومیالژی، سندرم درد میوفاشیال)

 

فیزیوتراپی در بیماری های تنفسی

*برونشیت مزمن

*آمفیزم

*آسم

*سیستیک فیبروزیس (CF)

*برونشکتازی

*سندرم دیسترس تنفسی

*پنومونی

 

فیزیوتراپی در بیماری های قلبی-عروقی

*بیماری شریان کروناری (CAD)

*نارسایی قلبی

*بی کفایتی مزمن وریدی

*وریدهای واریسی

 

فیزیوتراپی در سوختگی ها

معمولا به دنبال سوختگی ها، ضایعات و عوارضی در دستگاه عصبی-عضلانی-اسکلتی ایجاد می گردد که جهت جلوگیری از آن و کاهش اثراتش نیاز به فیزیوتراپی است. عوارض و ضایعات ناشی از سوختگی ها ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:

*کاهش دامنه حرکتی مفاصل

*اسکار، چسبندگی ها و کوتاهی های بافتی

*تغییر شکل مفاصل

*کاهش قدرت عضلات

*اختلال در هماهنگی عضلات

*مشکلات تنفسی

*آسیب اعصاب محیطی و مرکزی که بیشتر در برق گرفتگی ها رخ می دهد. در برخی موارد، ضایعه عصب محیطی ناشی از عمیق بودن زخم است. گاهی سوختگی مستقیم اعصاب ایجاد می گردد و در مواردی نیز ممکن است توسط بافت اسکار کشیده شوند، یا به علت چسبندگی های بافتی تحت فشار قرار گیرند.

*اختلال در راه رفتن به هنگام سوختگی های اندام تحتانی

 

فیزیوتراپی در جراحی ها

از مهمترین اهداف فیزیوتراپی در جراحی ها، جلوگیری از عوارض پس از عمل و بستری شدن و همچنین برگشت سریع تر بیمار به فعالیت های روزمره است. بعضی از مواردی که پس از عمل جراحی نیاز به فیزیوتراپی دارند شامل:

*آرتروپلاستی (تعویض مفصل)

*جراحی های ترمیمی اعصاب محیطی

*جراحی های قفسه سینه و ریه

*جراحی های ترمیمی تاندون ها

*جراحی به دنبال شکستگی ها و دررفتگی ها

*جراحی به علت تومورهای سیستم عصبی

*آمپوتاسیون (قطع عضو)

*جراحی های نواحی فک و صورت

*جراحی های قلب و عروق

 

فیزیوتراپی در آسیب های ورزشی

امروزه انجام فیزیوتراپی در ورزشکاران آسیب دیده (به ویژه ورزشکاران حرفه ای) از اهمیت خاصی برخوردار است. بازگرداندن ایمن و هرچه سریع تر یک ورزشکار حرفه ای به مسابقات ورزشی معمولا توسط یک فیزیوتراپیست قابل و مجرب امکان پذیر است. آشنایی فیزیوتراپیست از علم کنترل حرکت (Motor control) به وی این امکان را می دهد که در بازگرداندن یک ورزشکار حرفه ای به سطح مطلوب، مسئله پیشگیری از آسیب های مجدد را نیز درنظر داشته باشد. زیرا بدون درنظرگرفتن تمریناتی جهت بهبود هماهنگی عصبی-عضلانی-اسکلتی (Neuromusculoskeletal coordination) پروسه درمان کارا و موثر نخواهد بود.

 

 

بعضی از مهمترین آسیب های ورزشی که معمولا با درد و تورم، التهاب بافتی، مشکلات دامنه حرکتی و اختلالات عملکردی عضلانی همراه می گردند عبارتنداز:

*ضایعات لیگامانی یا پیچ خوردگی ها (اسپرین)

*ضایعات تاندونی

*پارگی منیسک های زانو

*کشیدگی های عضلانی (استرین)

*دررفتگی مفاصل

*شکستگی ها

*بورسیت (التهاب بورس)

*آسیب های مفصلی (به خصوص در زانو، مچ پا و ستون فقرات)

 

فیزیوتراپی در مشکلات زنان و زایمان

*دردهای کمری در هنگام بارداری و پس از آن

*اختلال در عملکرد مفاصل ساکروایلیاک و سیمفیزیس پوبیس

*اختلالات وضعیتی (پوسچرال)

*اختلال در جریان وریدی مانند وریدهای واریسی

*درد مفاصل در اندام های تحتانی (به خصوص در زانوها) به علت شلی لیگامانی و افزایش وزن

*گرفتگی های عضلانی

*اختلال در عملکرد عضلات کف لگن

*سندرم خروجی قفسه سینه (TOS) به علت گیرافتادن عروق سابکلاوین و شبکه بازویی در قسمت فوقانی قفسه سینه

*سندرم تونل کارپ (CTS) به علت گیرافتادن عصب مدین در مچ دست

*ایجاد ادم بافتی

*جداشدگی عضله مستقیم شکمی (رکتوس ابدومینوس) از خط وسط

 

فیزیوتراپی در اطفال و کودکان

*فلج مغزی

*پولیومیلیت (فلج کودکان)

*کلاب فوت (پاچنبری)

*فلات فوت (کف پای صاف)

*سندرم گیلن-باره

*آرتروگریپوزیس (نوعی بیماری مادرزادی که اگرچه گروهی از عضلات سالم هستند، ولی برخی از عضلات تشکیل نمی شوند و بعضی دیگر به طور ناقص ایجاد می گردند که نتیجه آن تغییر شکل مفاصل است)

*تورتیکولی (گردن گجی مادرزادی)

*مننگومیلوسل (فتق نخاع و پرده های نخاع)

*فلج های زایمانی (فلج کامل یا ناقص عضلات اندام فوقانی به علت آسیب شبکه بازویی به هنگام زایمان های سخت و طولانی)